کم‌خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌هادچار اختلال می‌شود.

از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آن‌ها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین ب 12 و اسیدفولیک اشاره کرد. از بین آن‌ها کم‌خونی ناشی از فقر آهن یکی از شایع‌ترین کم‌خونی‌های تغذیه‌ای است.

دلایل اصلی کم خونی:

1 ـ دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی ‌وجود دارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.

2 ـ جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین و تتراسایکلین).

3 ـ افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.

4 ـ خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها. کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولا در اثر از دست دادن خون است.

بعضی از علایم کم‌خونی فقر آهن عبارتند از:
رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن(ناخن قاشقی).

 تغذیه صحیح می‌تواند از عوارض آلودگی هوا در بدن جلوگیری کند همچنین تغذیه صحیح، متعادل و کافی سیستم ایمنی بدن را قوی‌تر می‌کند.

 افرادی که به کم‌خونی مبتلا هستند بیشتر در معرض تضعیف سیستم ایمنی بدن قرار دارند به همین دلیل مصرف موادغذایی که موجب افزایش سیستم ایمنی بدن می‌شود، می‌تواند اهمیت داشته باشد.

 مصرف موادغذایی حاوی ویتامین C بدن را تقویت می‌کند همچنین مصرف شیر می‌تواند رادیکال‌های موجود در هوای آلوده را خنثی ‌‌کند.

اگر برای ساختن گلبول های قرمز خون, آهن به مقدار کافی در اختیار بدن نباشد ابتدا فرد از ذخایر بدن خود استفاده می کند و به همین دلیل ذخایر آهن بدن کاهش می یابد. اگر این کمبود ادامه پیدا کند ذخایر آهن بدن تخلیه شده وکم خونی فقر آهن بروز می کند.

 کم خونی در کودکان زیر 2 سال و کودکان سنین مدرسه با تأخیر رشد خفیف همراه است. تأخیر رشد در کودکان کم خون به علت نقش کلی آهن در واکنش های حیاتی بدن و رابطه آن با سیستم ایمنی و یا تأثیر آن بر اشتها است. همچنین کم خونی فقر آهن در کودکان سنین مدرسه, موجب کاهش قدرت یادگیری می شود و ضریب هوشی این کودکان 5 تا 10 درصد کمتر از حد طبیعی برآورد شده است.

 در این کودکان میزان ابتلا به بیماری های عفونی بیشتر است زیرا سیستم ایمنی آنان قادر به مبارزه با عوامل بیماری زا نیست.

 آهن کافی برای حفظ سلامت, رشد مطلوب و فراهم ساختن زمینه مناسب برای یادگیری در دوران تحصیل ضروری است اگر چه کمبود آهن می تواند در تمام دوران زندگی سبب کاهش قدرت ادراک ویاد گیری شود ولی اثرات نامطلوب کم خونی در دوران شیر خوارگی ودر اوایل کودکی غیر قابل جبران است.

آهن اساسی ترین ماده اولیه برای ساختن گلبول های قرمز خون است و البته علاوه برآهن مواد مغذی دیگری مثل اسید فولیک, ویتامین 6B , ویتامین 12 B, ویتامین C و پروتئین نیز برای خون سازی لازم است که باید از طریق رژیم غذایی مناسب روزانه تأمین شوند.

کمبود آهن عمدتا در دوره شیرخوارگی، زنان باردار ونوجوانان، جوانان دیده می شود که علایم آن در سنین مختلف متفاوت است.

این علائم در دوره شیرخوارگی عمدتا به صورت بی قراری، تحریک پذیری، گریه های بی مورد، عدم رشد کافی و تمایل به خوردن خاک (مصرف مهر نماز)، گچ دیوار است.

متاسفانه نداشتن شناخت ازبیماری و تشخیص به موقع موجب کاهش جبران ناپذیر ضریب هوشی می شود. شروع به موقع قطره آهن (زمانی که وزن شیرخوار دو برابر وزن موقع تولد می شود) و تغذیه غذاهای جامد پروتئنی بر طبق دستوالعمل های بهداشتی باعث کاهش شیوع کم خونی فقر آهن در این دوره سنی می شود.

 کم خونی ناشی ازفقر آهن در دوره کودکی و تحصیلی همچنین باعث بی قراری، عدم تمرکز و افت تحصیلی می شود و در زنان باردار نیز باعث نارسی نوزاد و رشد ناکافی نوزاد می شود. زنان باردار کم خون ویار به صورت مصرف بی رویه یخ و خاک دارند و ریزش مو، شکنندگی ناخن ها، زخمهای گوشه لب ها، خستگی، رنگ پریدگی و تنگی نفس نیز در آنها بیشتر دیده می شود.

 دانش آموزان دارای اضافه وزن و چاق به دلیل مصرف بیش از حد کربوهیدرات ها، تنقلات و غذاهای آماده و مصرف کمتر پروتینها بیشتر مستعد کم خونی فقر آهن هستند. عدم تمایل به انجام فعالیت های ورزشی و اتلاف مستمر وقت در تماشای تلویزیون و بازیهای کامپیوتری و تنقلات باعث چاقی و کم خونی می شود و کاهش آهن در دانش آموزان باعث کاهش عدم تمرکز و افت تحصیلی به خصوص در دروس ریاضی می شود.